türkçe - türk dili
- Türkçe, Ural-Altay dil grubunun Altay ailesinden morfolojik sıralamaya göre "Eklemeli Diller", kelime yapısı bakımından da "Sonekli" dil grubundadır. Altay dil grubunu oluşturan diğer diller ise, Japonca, Korece, Moğolca ve Tuzguzcadır. Türk dilini, bütün lehçe ve şiveleriyle bugün, 120-300 milyon insan konuşmaktadır. Türkçe dünya sıralamasında sekizinci dildir. İlk ana Türk Boyları; Halaç, Karluk, Kıpçak, Oğuz ve Uygurlardır. 1071 yılında 30’a çıkan bu Türk boyları sayısı, günümüzde bölünmeler sonucu 48'e ulaşmıştır. “TÜRKÇE;konuşulduğu, söylendiği, duyulduğu, okunduğu, gibi yazılan yazıldığı gibi okunan bir dildir’’
48 TÜRK BOYUNUN KONUŞTUĞU TÜRK LEHÇE, ŞİVE VE AĞIZLARI:
Türkçe 5 ana grup ve 48 Lehçeye ayrılmaktadır.
A- Çuvaş Grubu:
1- Aşağı Çuvaş Ağzı
2- Yukarı Çuvaş Ağzı
B- Halaç Grubu:
l - Halaç Ağzı
2- Kaşgay
C- Kıpçak Grubu:
1- Altay
2- Abakan Ağzı
3- Baraba Ağzı
4- Balkar
5- Başkırt
6- Batı Sibirya Tatarcası
7- Karaimce- Karay
8- Karaçay
9- Karakalpak
10- Karagas Ağzı-Kakasayca
11- Kazak
12- Kazan Tatarcası
13- Kırım Tatarcası
14- Kırgız
15- Kıpçak Özbekçesi
16- Kumuk
17- Nogay
18- Özbekçe
19- Salar
20- Sarı Uygur
21- Soyon (Tuba)
22- Şor-Kemer
23- Uygurca
D- Oğuz Grubu:
l - Anadolu Türkçesi-İstanbul Şivesi
2- Ahiska- Mesket Ağzı
3- Azerice
4- Balkan-Trakya Ağzı
5- Gagauz
6- İnallı Ağzı
7- Karluk
8- Kırım Osmanlıca'sı
9- Karapapak
10- Türkmen
11-Terekeme
E- Saha Grubu:
l - Dolgan Ağzı
2- Yakutça- Sahaca
KIPÇAK LEHÇESİ
a- Diyalekt, Şive ve Ağızlar
1- Altay, Kırgız, Nogay, Teleüt
2- Balkar, Karaim, Karaçay, Kumuk, Kuman.
3- Kazan Tatarı, Mişer Tatarı, Kıreşin, Kırımçak, Sibirya Tatarı, Çöllü Kırım.
b- Kıpçak Lehçesiyle Konuşan Türk Boylarının Yaşadığı Yerler:
1- Altaylar, Batı Sibirya, Batı Tanrı Dağları, Orta Asya Pamirleri, Kıpçak Bozkırları-Stepler, Ural, İdil (Volga) Havzası, Kuzey Kafkasya, Kırım.
2- Karaim Türkleri; Ukrayna ve Litvanya.
TÜRK YAZI DİLİNİN KOLLARI VE DÖNEMLERİ:
a- Eski Türkçe: Sözlü ve Yazılı Türk Edebiyatı:
l - Sözlü Edebiyat Dönemi: Destan, Ağıt, Türkü, Cır, Yazıt-Kitabe: İlk çağlardan İ.Ö. 5. veya İ.S 6. yüzyıla kadar olan dönem. İskit-Saka, Hun.
2- İ.Ö. 5. yüzyıldan veya İ.S. 6. yüzyıldan itibaren 12. yüzyıla kadar olan devre: Orhun-Göktürk, Uygur, Kırgız
3- Hakaniye Türkçesi-Kaşgar: Uygur ve Karluk (8.nci-13.yy.)
b- Türkistan Türkçesi: İslamiyetten etkilenen Türkçe (10.-15 yy.)
1- Kuzey Türkçesi: Kıpçak-Tatar, Ayrıca Kıpçak Edebiyatı; 868-969, 1250-1382 yıllan arasında Mısırda ve 1206-1525 yıllarında da Hindistan'da önemli eserler vermiştir.
2- Doğu Türkçesi; Çağatay-Harzem-Özbek. Çağatay Edebiyatı; 1525-1858 yılları arası Hindistan'da etkili olmuştur.
c- Batı Türkçesi:
1- Azerbaycan Türkçesi: Kuzey, Güney Azerbaycan ve Irak (Kerkük, Musul, Erbil) özellikle 15. yüzyıl altın çağıdır.
2- Batı Oğuzca:
a- Selçuklu Türkçesi: Farsça etkisinde (1040-1308)
b- Osmanlı Türkçesi: Arapça ve Farsça etkisinde (1299-1928)
c- Anadolu Türkçesi: Sade bir yaşam sürdüren Türk halkının konuştuğu arı Türkçe. 1928'de Türk Harf Devrimi yapılarak Latin alfabesi alındı. Türk Dil Kurumu kurulup, öztürkçecilik hareketi başlatıldı.
DİLİN ALT BÖLÜMLERİ: Lehçe, Dialekt, Şive, Ağız, Aksan.
LEHÇE: Dilin eski kollarıdır. Lehçede ses, şekil ve kelime ayrılığı bulunur, örneğin: çuvaşça ve oğuz lehçeleri. 5 veya 7 Türk dili lehçesi vardır. Bunlar; Çuvaş , Halaç, İdil, Kıpçak, Karluk, Oğuz ve Saha-Yakut.
ŞİVE: Dilin tarih akışı içinde kollara ayrılmasıyla oluşur Ses ve şekil ayrılığı bulunur. Örneğin; Kırgızca, Kazakça, Özbekçe gibi. 48 Türk dili şivesi vardır. Anadolu Türkçesini İstanbul şivesi temsil etmektedir
AĞIZ: Dilin ulusal sınırlar içinde ve son zamanlarda oluşan ses ve şekil değişiklikleridir. Günlük konuşma ile yazı dili arasındaki farktır. Trakya, Burdur, Kütahya ağızları gibi. Örneğin; Adanalıyım-Adanalıyık, Gidelim-Gidek, Ne ile-Nasıl-Neyle, Ne yapıyorsun-Nörüyon, ne edeceksin-netcen, bigele gibi.
Yörüklerle (Aydınlı) aynı lehçe, şive ve ağızı kullanan Türk boyları: Avşar, Bayat, İğdir, Karaevli, Yabır-Yapar ve Yazır gibi Oğuz Boyları ile diğer Türk boy ve topluluklarından: Abdal, Bekdik, Çayhan-Çayan, Evci, Gagavuz, Karay-Karaimler, Manav,Tahtacı ile Kuzey Afganistan-Güney Türkistan Türkleri.
tümünü gör